Βολτάροντας στο κέντρο της Αθήνας περνάμε από αρχαίους ναούς, ιστορικά κτίρια και πολλές χριστιανικές εκκλησίες, που πολλοί σπάνια παρατηρούνε. Αρκετά είναι τα μνημεία της βυζαντινής Αθήνας, που συνήθως κρύβουν πίσω τους αρκετά ενδιαφέρουσες ιστορίες αλλά προσπερνιόνται με αδιαφορία. Ποια είναι όμως τα πιο ωραία;
Καπνικαρέα
Μια από τις πιο γνωστές εκκλησίες που όλοι η Αθηναίοι την έχουν περάσει κατεβαίνοντας την Ερμού. Η ιδιαίτερη θέση της ήταν και ο λόγος για την παραλίγο καταστροφή της, το 1834, κατά την διάνοιξη της Ερμού. Σώθηκε όμως την τελευταία στιγμή μετά από παρέμβαση του πατέρα του Όθωνα και φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκου Α’. Κτίστηκε τον 11ο αιώνα, πιθανότατα από έναν Καπνικάριο, δηλαδή τον συλλέκτη του καπνικού φόρου που πλήρωνε κάθε σπίτι αναλόγως με τα πόσα τζάκια είχε.
Το εσωτερικό της ξεχωρίζει λόγω των επαναχρησημοποιημένων αρχαίων κιόνων αλλά και για τις τοιχογραφίες του μεγάλου ζωγράφου Φώτη Κόντογλου και των μαθητών του. Εντύπωση προκαλεί η ψευδοκουφική διακόσμηση στον εξωτερικό της (τα διακοσμητικά στοιχεία που μιμούνται την παλαιά αραβική γραφή και συναντώνται σε αρκετές εκκλησίες εκείνης της εποχής). Στην περίπτωση της Καπνικαρέας όμως, τα κουφικά γράμματα σχηματίζουν την αραβική φράση «al-mulk lillah» που σημαίνει «η δύναμη ανήκει στον Θεό» και συναντάται στο Κοράνι. Ποιος να περίμενε πως σε αυτήν την εκκλησία υπήρχε αραβική επιγραφή από το Κοράνι;
Παναγιά Γοργοεποήκοος
Στρίβοντας αριστερά στην πλατεία της Καπνικαρέας, θα βρεθείτε στην Μητρόπολη, και ακριβώς δίπλα της, βρίσκεται η συγκεκριμένη εκκλησία του 12ου αιώνα. Δύο είναι τα στοιχεία που τη κάνουν μοναδική στο είδος της. Πρώτον, ότι είναι κτισμένη εξ ολοκλήρου από μάρμαρο και δεύτερον ότι έχει ενσωματωμένες 90 ανάγλυφες πλάκες από την αρχαιότητα και τον μεσαίωνα.
Έτσι, στο εξωτερικό της θα δείτε μια ζωοφόρο με γλυπτά από κάθε περίοδο, μία επιτύμβια στήλη δύο γυναικών, ρωμαϊκή ανάγλυφη αναπαράσταση της θεάς της γονιμότητας Κυβέλης, ανάγλυφα με αντικείμενα λατρείας της θεάς Δήμητρας, ακόμα και έναν γυμνό Σάτυρο ανάμεσα σε δύο σταυρούς! Η ιδιαίτερη αυτή διακόσμηση ίσως οφείλεται στον λάτρη της αρχαιότητας Μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη. Όπως και να χει, η Παναγιά Γοργοεπηκόος είναι ένα ξεχωριστό μνημείο και αποτελεί πραγματική γλυπτοθήκη της αρχαιότητας και του μεσαίωνα.
Ρώσικη εκκλησία
Το επίσημο όνομα της είναι εκκλησία Σωτείρα Λυκόδημου. Αντίγραφο ενός γνωστού ναού, του Οσίου Λουκά στην Βοιωτία, τον 11ο αιώνα λειτουργούσε ως γυναικείο μοναστήρι και η αρχιτεκτονική της (οκταγωνικού ρυθμού), ήταν ιδιαίτερα καινοτόμα. Αυτό που εντυπωσιάζει πάντως, είναι η εσωτερική μαρμάρινη διακόσμηση, το μέγεθος του τρούλου και του ναού, και ο φωτισμός της. Απ’ έξω, θα παρατηρήσετε και πάλι την ψευδοκουφική διακόσμηση σε ζωοφόρους, όπως και στην Καπνικαρέα.
Ο ναός και το μοναστήρι έγιναν καθολικά κατά την Φραγκοκρατία, ενώ μετά την απελευθέρωση δόθηκε στους Ρώσους που ανέλαβαν την όλη αναστήλωση. Την αγιογράφηση την έκανε ο Βαυαρός καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας Λουδοβείκος Θείρσιος, ο οποίος ζωγράφισε τον Απόστολο Παύλο με τα χαρακτηριστικά του βασιλιά Όθωνα! Αν θέλετε να δείτε κάτι διαφορετικό βέβαια, μπορείτε να πάτε κατά τη διάρκεια μιας ρώσικης λειτουργίας.
Γύρω από την Πλάκα
Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή έχει πολλά βυζαντινά μνημεία, αφού ήταν το πιο πυκνοκατοικημένο σημείο της Αθήνας. Αρκεί μια βόλτα στους πρόποδες της Ακρόπολης και θα συναντήσετε μικρές εκκλησίες με γραφικούς τρούλους όπως ο Άγιος Νικόλαος Ραγκαβάς ή αυτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, γνωστή και ως Σωτηράκης (για να ξεχωρίζει από την Σωτείρα Λυκοδήμου), στην αυλή της οποίας θάφτηκε κρυφά ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μετά την εκτέλεση του στην Ακρόπολη το 1825.
