Πανηγύρια που δεν τα πιάνει gps – μόνο ένστικτο, ουίσκι και κλαρίνο
Αν με γνωρίσει κανείς καλά, σύντομα θα καταλάβει πως «έχω Ηπειρώτικο κεφάλι». Όσο κι αν κάποτε με ενοχλούσε αυτή η έκφραση που σημάδευε κάποιες από τις ποιότητες του χαρακτήρα μου, τώρα πια, που είναι στη μόδα και τα πανηγύρια, δεν με ενοχλεί καθόλου! Αντιθέτως, γυρνώ την κουβέντα στα κλαρίνα και στη διασκέδαση μιας άλλης εποχής και ξεχνάμε όλοι, για λίγο, το πείσμα μου.
Όταν ήμουν παιδί, οι καλοκαιρινές διακοπές στο χωριό έπρεπε να συμπίπτουν με τα πανηγύρια. Δεκαπενταύγουστος στα χωριά της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας ήταν must για την εποχή (μιλάμε για τα 90s) και όσο cult και αν νομίζουμε πως ήταν, σήμερα αναγνωρίζουμε το στίγμα τους το οποίο είναι βαθύ στο DNA μας.
Δεν είναι λίγες οι φορές που λέμε σε κάποιον «είσαι για τα πανηγύρια» χαριτολογώντας πως διακατέχεται από μια δόση τρέλας. Λίγο για την ιστορία, αυτή είναι μια νεοελληνική λαϊκή φράση που καθιερώθηκε στην αρχή του 20ου αιώνα και απεικονίζει μια κοινωνική και πολιτιστική πραγματικότητα της εποχής.
Ας τα πάρουμε όμως λίγο από την αρχή. Από την αρχαιότητα, τα πανηγύρια συνδέονταν με τη θρησκευτική λατρεία και τις αγροτικές κοινωνίες, από τα αρχαία ελληνικά Διονύσια και Παναθήναια έως τα χριστιανικά προσκυνήματα της Βυζαντινής περιόδου. Στην Τουρκοκρατία απέκτησαν εθνικό χαρακτήρα, με τραγούδια, γλέντια και θεατρικές παραστάσεις.
Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, κάθε χωριό τιμούσε τον πολιούχο του με ετήσιο πανηγύρι, συνδυάζοντας παραδοσιακή μουσική, φαγητό και τοπικούς χορούς. Σήμερα, η αυθεντικότητα των πανηγυριών παραμένει σε μεγάλο βαθμό ζωντανή. Τα πανηγύρια εξακολουθούν να είναι βασικό στοιχείο της πολιτιστικής ζωής σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, κυρίως το καλοκαίρι. Όποιος θέλει να μυηθεί για λίγο στην ελληνική παράδοση, αρκεί να βρεθεί σε ένα από αυτά, σε κάποιο ορεινό χωριό ή σε νησί.
Η δική μου εμπειρία συνδέεται με τα Ηπειρώτικα Πανηγύρια και αυτά της Αιτωλοακαρνανίας και είναι μοναδική. Το ηπειρώτικο πανηγύρι δεν έχει καμία σχέση με το νησιώτικο από πλευράς μουσικής, αλλά και αισθητικής. Σε αντίθεση με τα νησιώτικα, γίνονται σε ορεινά χωριά, συχνά δυσπρόσιτα και χωρίς σήμα GPS, όπου φτάνεις με μεγάλη παρέα για ασφάλεια. Το γλέντι, διοργανωμένο από τοπικούς συλλόγους, κρατά ως το ξημέρωμα, με δυνατή μουσική, μπύρα, ουίσκι, ψητά κρέατα και παραδοσιακό ηπειρώτικο κλαρίνο στο επίκεντρο.
Έχει τύχει να βρίσκομαι σε πανηγύρι Δεκαπενταύγουστου, το οποίο να διαρκεί 3 νύχτες και στο πρόγραμμά του να συμπεριλαμβάνονται και μεγάλα λαϊκά ονόματα. Επίσης, θυμάμαι άγρια μεθύσια και ξέφρενους καβγάδες, μια και το αίμα έβραζε στους καταπιεσμένους κοινωνικά ντόπιους και με τόσο αλκοόλ στο πανηγύρι οι άμυνες έπεφταν και η φωτιά άναβε. Κάπως έτσι, τα πανηγύρια απέκτησαν και ύφος ολίγον εγκληματικό. Και μάλλον, κάπως έτσι βγήκε και η έκφραση «είσαι για τα πανηγύρια» μια και τότε ήταν χαρακτηριστικά υπερβολής, μέθης, φασαρίας και χαμηλής αισθητικής από τη ματιά των τότε αστών ή πιο μορφωμένων.
Πάντα στα πανηγύρια θα είχαμε και κάποιο «κοινωνικό σκάνδαλο», κάτι που θα τα άφηνε (μελλοντικά) ανεξίτηλα στη μνήμη μας. Ένα οικογενειακό μυστικό που έβγαινε στο φως, μια απάτη, μια ίντριγκα κοινωνική, όλα έδωσαν άλλο χαρακτήρα, κυρίως τα τελευταία χρόνια. Από την εμπειρία μου, κάτι παρόμοιο συνέβαινε (ίσως και να συμβαίνει ακόμη) στα Κρητικά γλέντια, σε ορεινά χωριά.
Τα Ηπειρώτικα πανηγύρια ταυτίζονται με τον Δεκαπενταύγουστο και αποτελούν αφορμή για το αντάμωμα των ξενιτεμένων, ιδιαίτερα σε χωριά με ισχυρή μεταναστευτική παράδοση. Κάποια από τα πιο γνωστά είναι το Πανηγύρι της Παναγίας στη Βήσσανη, το Πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στο Συρράκο και στους Καλαρρύτες αλλά και το Πανηγύρι στη Σκάλα Τζουμέρκων το οποίο φημίζεται για την έντονη συμμετοχής της νεολαίας. Ξεχωρίζουν κι εκείνο στην Αρίστη αλλά και αυτό στο χωριό Ασπράγγελοι.
Από την άλλη, η Αιτωλοακαρνανία με τα ορεινά και παραλίμνια χωριά της εκφράζεται ιδανικά μέσα από τα παραδοσιακά πανηγύρια. Στο Θέρμο, ένα από τα πιο ιστορικά χωριά της περιοχής (πατρίδα του Κοσμά του Αιτωλού) το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου είναι από τα πιο πολυσύχναστα με χιλιάδες επισκέπτες και έντονη τη συμμετοχή νεολαίας. Στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας, κάθε 23 Αυγούστου γίνεται μεγάλο προσκύνημα και μεσημεριανό γλέντι στα γύρω χωριά. Στο χωριό Αράκυνθος ή Ζαβέρδα για τους πιο παλιούς, τα τοπικά πανηγύρια πάνω από τον Αχελώο (λόγω τοποθεσίας του χωριού) γίνονται αφορμή για εναλλακτικό τουρισμό.
Τέλος, στα χωριά του Βάλτου και στα ορεινά χωριά του Ξηρομέρου, τόπος καταγωγής του πατέρα μου, τα πανηγύρια κάποτε είχαν παραδοσιακό χαρακτήρα με έντονο το στοιχείο της αναβίωσης εθίμων. Αυτές είναι περιοχές με δυνατές ρίζες στην επανάσταση του 1821 και ακόμη και σήμερα οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι φροντίζουν να διαιωνίζουν το ηρωικό στοιχείο.
Τα πανηγύρια, κατά τη γνώμη μου, είναι ο πιο άμεσος τρόπος για να γνωρίσετε τον αυθεντικό τόπο και τους ανθρώπους του. Δεν είναι τουριστικό θέαμα, αλλά μια γιορτή που ενώνει γενιές, ντόπιους και ξένους κάτω από τον ίδιο ρυθμό. Αν ταξιδέψετε στην Ήπειρο, μην αρκεστείτε μόνο στα βουνά, στα πέτρινα γεφύρια και τα ποτάμια, αναζητήστε ένα πανηγύρι, καθίστε στο τραπέζι με έναν άγνωστο και απολαύστε τον ήχο του κλαρίνου.
