Φτάνω στη Σαντορίνη και φεύγω κατευθείαν για τα Φηρά. Στέκομαι για ώρα και παρατηρώ τα σπίτια που είναι σκαρφαλωμένα στην άκρη των βράχων. Σκέφτομαι το πείσμα όλων αυτών των ανθρώπων που καταφέρνουν να μετατρέπουν αυτό το μαγικό τόπο σε σημείο συνάντησης τουριστών από ολόκληρο τον πλανήτη. Περπατάω στο ηφαίστειο και μπροστά σε αυτό το αλλόκοσμο τοπίο αναρωτιέμαι για τη δύναμη της γης, που καταφέρνει να αλλάζει τις γεωγραφίες του πλανήτη. Χάνομαι στα χωράφια, εκεί που οι ντόπιοι Σαντορινιοί παραγωγοί φυτεύουν ντομάτες και αμπέλια πάνω στο ηφαιστειογενές έδαφος. Κάθε στιγμή σε αυτόν το μοναδικό τόπο είναι μια εμπειρία που ξεφεύγει από τα τετριμμένα και φέρνει τον άνθρωπο μπροστά στις αληθινές του δυνάμεις. Αφουγκράζομαι και στη συνέχεια νιώθω αυτό το ελαφρύ αεράκι που δίνει ζωή, γεύομαι την αλμύρα της θάλασσας, σε μια ιδανική ισορροπία που δημιουργεί φημισμένα προϊόντα. Είναι η ίδια η Σαντορίνη, που είναι συνυφασμένη με όλα αυτά, με το εμβληματικό ντοματάκι, τη φάβα, τις λευκές μελιτζάνες, την κάπαρη και φυσικά το κρασί. Η φήμη όλων αυτών έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα ελληνικά σύνορα, καθώς με όχημα τον τουρισμό ταξιδεύουν στον πλανήτη και μεταφέρουν ατόφια την εμπειρία του νησιού. Βλέπω γύρω μου επισκέπτες χαρούμενους και γεμάτους περιέργεια γι’ αυτή τη γη και την παραγωγή της. Την ίδια στιγμή, τα εστιατόρια αξιοποιούν τα προϊόντα αυτά και τα εντάσσουν στις συνταγές τους, αποσπώντας διακρίσεις και φανατικούς επισκέπτες. Ποια όμως είναι αυτά τα προϊόντα και ποια είναι τα βασικά τους χαρακτηριστικά;
Είναι το φημισμένο ντοματάκι, του οποίου η χρήση του υποκοριστικού έρχεται να υποδηλώσει το μέγεθός του, αλλά σε καμία περίπτωση τη μοναδική του γεύση, η οποία ξεπερνάει κατά πολύ τη συμβατική ντομάτα. Η συστηματική καλλιέργεια στο νησί ξεκινά το 1875, ωστόσο πολύ νωρίτερα, το 1818, τα πρώτα φυτά έχουν ήδη φτάσει. Τα έχει φέρει στη Σαντορίνη ο ηγούμενος του καθολικού μοναστηριού της Σύρου, σε κάποια από τις επισκέψεις του. Αυτό αποτελεί τη μία εκδοχή, καθώς υπάρχει μία ακόμη, που θέλει τα πρώτα φυτά να φτάνουν εδώ από καπεταναίους που ταξίδευαν με τα καράβια τους στη Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Σε κάθε περίπτωση, όποιος κι αν είναι ο τρόπος με τον οποίο τα ντοματάκια αυτά έφτασαν στην περιοχή, η πραγματικότητα είναι ότι βρήκαν το ιδανικό υπέδαφος ώστε να αναπτυχθούν και να ξεχωρίζουν για τη γεύση και την ποιότητά τους. Αφού το ντοματάκι είναι έτοιμο για τη συγκομιδή, το αποξηραίνουν αφήνοντάς το στον Ήλιο και τον αέρα και το μετατρέπουν σε λιαστό ή μπελντέ, ώστε να μπορούν να το χρησιμοποιούν στην πορεία και κατά τους μήνες που δεν είναι δυνατή η παραγωγή. Χρόνο με το χρόνο η καλλιέργεια αυξανόταν και στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ο Δημήτρης Νομικός κατασκευάζει το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας ντομάτας, ενώ ακολουθούν πολλά ακόμη, μετατρέποντας το ντοματάκι και τα παράγωγά του σε βασικά εξαγώγιμα προϊόντα. Αυτό το πρώτο εργοστάσιο του Νομικού στη Βλυχάδα έχει μετατραπεί σήμερα σε επισκέψιμο χώρο-μουσείο. Φτάνουμε εκεί και αφού κάνουμε μια βόλτα στην παραλία με τον σεληνιακού τύπου χαρακτήρα, μπαίνουμε στο μουσείο. Συμμετέχουμε σε μια αναδρομή στο παρελθόν, ακολουθώντας την πορεία της καλλιέργειας, της παραγωγής, αλλά και της επεξεργασίας με τον παραδοσιακό τρόπο.
Η φάβα των Κυκλάδων
Ακόμη και τώρα, που η γεύση και τα αρώματα της ντομάτας μας έχουν συνεπάρει, η μεστή, γλυκιά και ταυτόχρονα γήινη γεύση της φάβας θα μας οδηγήσει σε μία ακόμη γευστική εμπειρία. Η φάβα καλλιεργείται και παράγεται σε 8 νησιά των Κυκλάδων, με ένα από αυτά να είναι η Σαντορίνη. Η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου τον 16ο αιώνα π.Χ. κατέστρεψε και κάλυψε με στρώματα τέφρας και ηφαιστειακής σκόνης το νησί. Ωστόσο, χιλιάδες χρόνια αργότερα, κατά τις ανασκαφές, διαπιστώθηκε ότι ανάμεσα σε έργα τέχνης και αντικείμενα, υπήρχαν και υπολείμματα σπόρων φάβας. Όταν το νησί απέκτησε ξανά ζωή, τότε ξεκίνησε και πάλι η καλλιέργειά της, καθώς ήταν από τα ελάχιστά φυτά που μπορούσαν να καλλιεργηθούν στο νησί, εξαιτίας του ηφαιστειογενούς υπεδάφους. Το φυτό έρπει και γαντζώνεται στις διάφορες επιφάνειες, μπορώντας έτσι να αντεπεξέλθει στους ανέμους. Επίσης, δεν έχει σημαντικές ανάγκες σε νερό, αξιοποιώντας μάλιστα ακόμη και την αύρα της θάλασσας για να διατηρεί την υγρασία του. Η σπορά πραγματοποιείται παραδοσιακά στα μέσα του χειμώνα, ενώ ορισμένοι καλλιεργητές εξακολουθούν να τηρούν το έθιμο φύτευσης των πρώτων σπόρων στις 21 Δεκεμβρίου, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Αφού οι καρποί είναι έτοιμοι για τη συγκομιδή, τους αποξηραίνουν στον ήλιο και μετά τους μεταφέρουν στις κάναβες, στις αποθήκες δηλαδή, που είναι σκαμμένες μέσα στα βράχια. Στη συνέχεια αλέθονται και γίνεται ο διαχωρισμός του σπόρου σε δύο μέρη. Γαστρονομικά, συναντάμε τη φάβα είτε ως συνοδευτικό είτε ως κυρίως γεύμα.
Τα σαντορινιά κρασιά και τα αμπέλια
Είναι ο παλαιότερος αμπελώνας της χώρας και ένας από τους πιο σπάνιους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπου η ποικιλία ασύρτικο, σε συνδυασμό με τις εδαφοκλιματολογικές συνθήκες, δημιουργούν μοναδικά κρασιά, που η φήμη τους τα έχει κάνει γνωστά σε ολόκληρο τον πλανήτη. Από τα ευρήματα στο Ακρωτήρι διαπιστώνουμε ότι υπήρχε καλλιέργεια αμπελιού στο νησί τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα π.Χ. Αυτός ο προϊστορικός αμπελώνας καταστράφηκε στη μεγάλη έκρηξη γύρω στα 1.600 π.Χ. και στη συνέχεια, στο νέο ηφαιστειακό υπέδαφος, δημιουργήθηκε και πάλι αμπελώνας, γύρω στα 1.200 π.Χ., ο οποίος καλλιεργείται αδιάκοπα. Είναι μάλιστα ο μοναδικός αμπελώνας στην Ευρώπη που δεν καταστράφηκε από τη φυλλοξήρα. Ακόμη και ο τρόπος ανάπτυξης αλλά και κλαδέματος είναι διαφορετικός, καθώς εδώ ο αμπελουργός έχει να λάβει υπόψη του τις ιδιαίτερες συνθήκες, όπως είναι οι δυνατοί άνεμοι την Άνοιξη, την περίοδο που βγαίνει ο τρυφερός βλαστός, αλλά και η ιδιαίτερη ζέστη του καλοκαιριού. Για τον λόγο αυτόν, τα αμπέλια είναι φυτεμένα και αναπτύσσονται κουλουριασμένα, μέσα σε λάκκους, ώστε να προστατεύονται από τα στοιχεία της φύσης.
