Αν η γαστρονομία ήταν μυθιστόρημα, η Κρήτη θα είχε γράψει τα πρώτα της κεφάλαια πριν από χιλιάδες χρόνια. Κι αν κρίνουμε από το πόσο ανθεκτική έχει αποδειχθεί η διατροφή των Κρητικών, μάλλον θα συνεχίσει να γράφει κεφάλαια για πολύ ακόμα
Οι Μινωίτες, ας πούμε, δεν είχαν delivery ούτε fusion sushi· είχαν όμως αμφορείς γεμάτους λάδι και κρασί, ψωμί από κριθάρι, μέλι, όσπρια και φρούτα. Τι άλλο θέλεις; Μια διατροφή που θύμιζε «μεσογειακή δίαιτα» πριν ακόμα επινοηθεί ο όρος. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που ο υπόλοιπος κόσμος πάλευε με σπηλιές και δόρατα.
Περνούν τα χρόνια, έρχονται οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Ενετοί και οι Οθωμανοί. Ο καθένας αφήνει το… κατιτίς του στο τραπέζι. Οι Ενετοί μάς έφεραν τις γλυκές απολαύσεις και τα ζυμαρικά, οι Οθωμανοί τα μπαχαρικά και το γιαούρτι, κι όλοι μαζί βοήθησαν να δημιουργηθεί μια κουζίνα που μοιάζει με παλίμψηστο γεύσεων: κάθε στρώση, και μια εποχή.Στα νεότερα χρόνια, η κρητική κουζίνα έγινε αυτό που λέμε «λιτή και απέριττη». Όχι από επιλογή πάντα, αλλά από ανάγκη.
Οι Κρητικοί έμαθαν να ζουν με ό,τι τους έδινε η γη: χόρτα, όσπρια, ελαιόλαδο, ψωμί, λίγο ψάρι, σπανιότερα κρέας. Αυτή η λιτότητα, όμως, αποδείχτηκε κρυμμένος θησαυρός. Όταν τη δεκαετία του ’60 ήρθαν οι επιστήμονες να μελετήσουν τη μεσογειακή διατροφή, βρήκαν τους Κρητικούς υγιέστερους από όλους. Και κάπως έτσι, το «φαγητό της ανάγκης» έγινε διατροφικό πρότυπο για όλο τον κόσμο.
Σήμερα, η κρητική κουζίνα ζει μια δεύτερη νιότη. Νέοι σεφ ξαναπιάνουν τις συνταγές των γιαγιάδων, τις ξεσκονίζουν και τις φέρνουν στο τραπέζι με νέο στιλ. Η στάκα, τα παξιμάδια, οι σφακιανές πίτες, τα μυρωδάτα τυριά, όλα αυτά γίνονται «υψηλή γαστρονομία» και συχνά παίζουν σε διεθνείς καταλόγους δίπλα σε foie gras και wagyu. Κι όμως, η ψυχή της κρητικής κουζίνας παραμένει ίδια: η γη, η εποχικότητα, το λάδι που ρέει άφθονο και οι γεύσεις που συνδέονται με μνήμες και ιστορίες.
Η ιστορία της κρητικής γαστρονομίας είναι μια ιστορία αντοχής και προσαρμοστικότητας. Από την Κνωσό μέχρι τα σύγχρονα εστιατόρια του Ηρακλείου και τα καφενεία των Σφακίων, το κρητικό τραπέζι αποδεικνύει ότι το καλό φαγητό δεν χρειάζεται πολλά – μόνο μεράκι, σεβασμό στα υλικά και μια γενναία δόση ελαιόλαδο.
Γιατί, κακά τα ψέματα: μπορείς να πεις πολλά για την Κρήτη, αλλά ποτέ δεν μπορείς να πεις ότι οι Κρητικοί δεν ξέρουν να τρώνε καλά.
